Το φθινόπωρο οφείλει το όνομα του στο ρήμα φθίνω και τα οπωρικά που τελειώνουν σιγά-σιγά και σημαίνει την εποχή που φθίνουν, που παύουν να καρπίζουν τα οπωροφόρα δέντρα:
<Φθινόπωρον>, ὁ σεπτέμβριος καὶ ὀκτώβριος καὶ νοέμβριος, παρὰ τὸ φθίνειν, τουτ' ἔστι παύειν ἐν αὐτοῖς τὴν ὀπώραν.
Ο πρώτος μήνας του φθινοπώρου ο Σεπτέμβριος οφείλει το όνομα του στον αριθμό επτά, σέπτεμ στα λατινικά το επτά και βερ το έαρ δηλαδή η άνοιξη, δηλώνοντας ότι ο μήνας ήταν ο έβδομος μήνας των Ρωμαίων, αρχίζοντας από τον Μάρτιο που αρχικά ήταν ο πρώτος μήνας του Ρωμαϊκού έτους και την εαρινή ισημερία στις 24 Μαρτίου, οπότε και αρχίζει η άνοιξη:
ὡς ἀρχὴν ἐνιαυτοῦ τὸν Μάρτιον μῆνα ἔταττον οἱ Ῥωμαῖοι, ὡς ἐκ τῆς τοῦ παρόντος ἡμῖν μῆνός ἐστι λαβεῖν προσηγορίας· Σεπτέμβριον γὰρ αὐτὸν ὠνόμασαν, οἷον ἕβδομον ἀπὸ τοῦ ἦρος – σέπτεμ γὰρ τὰ ἑπτὰ καὶ βὲρ τὸ ἔαρ – τουτέστι τοῦ Μαρτίου μηνός, οὗ κατὰ τὴν τετάρτην καὶ εἰκοστὴν ὁ ἥλιος <ἐν> κριῷ γενόμενος τοῦ ἦρος δίδωσι τὴν φύσιν ἐνάρχεσθαι.
Αργότερα όταν προστέθηκαν οι μήνες Φεβρουάριος και ο Ιανουάριος που πήρε και την πρώτη θέση στο ημερολόγιο, ο Σεπτέμβριος μετακινήθηκε στην ένατη θέση, αλλά ως ένατος μήνας από τους Χριστιανούς πια θεολόγους θεωρήθηκε Θείος, διότι αποτελείται από τρεις τριάδες. Σύμφωνα με την Χριστιανική παράδοση ο μήνας είναι ο πρώτος του εκκλησιαστικού έτους. Πως έφτασε όμως να γιορτάζεται η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά τον Σεπτέμβριο; Στην Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία η φθινοπωρινή ισημερία της 24ης Σεπτεμβρίου, θεωρούνταν και ημέρα πρωτοχρονιάς. Ήταν εποχή που σύμφωνα με ρωμαϊκό διάταγμα η ημερομηνία αυτή καθόριζε την αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή της 15ετούς περιόδου φορολογίας. Αργότερα έφτασε η 1η του μήνα αυτού να οριστεί ως πρώτη του εκκλησιαστικού έτους, όπως μας πληροφορεί ο Σ. Ευστρατιάδης στο Αγιολόγιο:
"Λέξις λατινική (indictio) όρισμόν σημαίνουσα καθ' όν κατά δεκαπενταετή περίοδον έπληρώνοντο εις τους αυτοκράτορας των Ρωμαίων οι φόροι. Κατά την εκκλησιαστικήν παράδοσιν, την αρχήν της ίνδικτιώνος είσήγαγεν ό Αύγουστος Καίσαρ (1 -14), ότε διέταξε την γενικήν των κατοίκων του Ρωμαϊκού κράτους απογραφήν και την είσπραξιν των φόρων, κατά την πρώτην του Σεπτεμβρίου μηνός. Από του Μεγάλου Κωνσταντίνου (313) έγένετο επισήμως χρήσις της Ινδικτιώνος ως χρονολογίας, έκτοτε δε ή εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως μέχρι του νυν εορτάζει την α' Σεπτεμβρίου ως αρχήν του εκκλησιαστικού έτους. "Ινδικτον ημιν ευλόγει νέου χρόνου, ώ και παλαιέ και δι' ανθρώπους νέε".
Ο Οκταβιανός Αύγουστος καθόρισε την πρώτη μέρα του Σεπτεμβρίου αυτή ως ημέρα της Ινδικτιώνος, δηλαδή ημέρα απογραφής των υπηκόων της αυτοκρατορίας για την είσπραξη των φόρων. Αλλού αναφέρεται ότι αρχικά η 23η του μηνός, ημέρα των γενεθλίων του, είχε οριστεί από τον Οκταβιανό ως ημέρα της ινδικτιώνος. Από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου η πρώτη Σεπτεμβρίου εορτάζεται ως αρχή του εκκλησιαστικού έτους.
Για τους αρχαίους Έλληνες ο αντίστοιχος μήνας είχε πολλά ονόματα ανάλογα με την περιοχή, οι Μακεδόνες ονόμαζαν το μήνα Γορπιαίο, Βοηδρομιώνα τον ονόμαζαν οι Αθηναίοι και κατά το μήνα αυτό τελούσαν τα Μεγάλα Μυστήρια, στην Πέργαμο τον έλεγαν Ὑπερβερεταῖο.
ἐν Ῥώμῃ μὲν ὁ καλούμενος μήν ἐστι Σεπτέμβριος, ἐν Περγάμῳ
δὲ παρ' ἡμῖν Ὑπερβερεταῖος, Ἀθήνησι δὲ μυστήρια….
μὴν μὲν ἦν ὁ κατὰ Ῥωμαίους καλούμενος Σεπτέμβριος, κατὰ δὲ τοὺς Αἰγυπτίους Θὼθ καὶ κατὰ Μακεδόνας Γορπιαῖος ….
"Εις το Αττικόν ημερολόγιον ήτο ο τρίτος κατά σειρά μην και ελέγετο "Βοηδρομιών", διότι την 6ην ή 7ην ημέραν του εωρτάζετο μετά πανηγύρεων και αγώνων η δημοφιλής εορτή των "Βοηδρομίων" εις τιμήν του Βοηδρομίου Απόλλωνος. Ο Πλούταρχος ("Θησεύς", κεφ.27) αποδίδει την ίδρυσιν της εορτής αυτής εις τον Θησέα εις ανάμνησιν της νικηφόρου μάχης του κατά των Αμαζόνων. Κατά τη μυθολογίαν, ο Θησεύς και ο Ηρακλής εξεστράτευσαν κατά του μυθολογικού έθνους των Αμαζόνων, το οποίον ευρίσκετο εις τα παράλια της Καυκασίας και απετελείτο μόνο από γυναίκες, δια να αρπάσσουν την ζώνην της βασιλίσσης των Ιππολύτης, η οποία ήτο θυγάτηρ του Άρεως. Ένεκα τούτου αι Αμαζόνες, αι οποίαι ήσαν περίφημοι δια την ανδρείαν των, και εμάχοντο συνήθως έφιπποι, επήλθον μετά της βασιλίσσης των κατά των Αθηνών και κατά την γενομένην μάχην ηττήθησαν, η δε βασίλισσά των εφονεύθη, και ετάφη, παρά τα Μέγαρα." (Φιλίππου Βρετάκου, "Οι δώδεκα μήνες του έτους και αι κυριώτεραι εορταί των")
Στην Αθήνα την 5η ημέρα του μηνός Βοηδρομιώνος γιόρταζαν τα Γενέσια, μια γιορτή αφιερωμένη στους προγόνους, ημέρα πένθιμη προς τιμήν των γενετών (προγόνων).
Κατά τον εορτασμό των Γενεσίων τελούσαν θυσία αφιερωμένη στη θεά Γαία.
Η 6η του μήνα ήταν ημέρα αφιερωμένη στην Αγροτέρα Αρτέμιδα, με πομπές και θυσίες στο ναό της θεάς στις Άγρες.
Την 7η ημέρα του μήνα γιόρταζαν τα Βοηδρόμια, μια γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα Βοηδρόμιο, προστάτη των πολεμιστών. Αρχικά η γιορτή καθιερώθηκε προς τιμήν της νίκης του Θησέα κατά των Αμαζόνων, αργότερα όμως την ίδια μέρα γιόρταζαν και τη νίκη των Αθηναίων κατά των Περσών στον Μαραθώνα.
Στις 15-22 του Βοηδρομιώνος τελούνταν τα Μεγάλα Μυστήρια (Ελευσίνια) ανά 5ετία.
Το μήνα αυτό οι πρόγονοι μας έπιναν πολύ γάλα και εύχονταν για υγεία. Σύμφωνα με το Δημόκριτο κατά το μήνα Σεπτέμβριο συμβαίνουν εναλλαγές ανέμων και επικρατούν βροχές, φυσιολογικά φαινόμενα για την εποχή, απλά εμείς κακομάθαμε να κρατάει το καλοκαίρι μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και φέτος που ο καιρός είναι φυσιολογικός μας κακοφαίνεται. Στο τέλος του μήνα εκδημούν τα χελιδόνια και όλα τα αποδημητικά πουλιά, γεγονός που έχει καταγραφεί από την αρχαιότητα ακόμη. Ο μήνας Σεπτέμβριος συνδέεται άμεσα με την καρποφορία της αμπέλου και του τρύγου, γι’ αυτό στην παράδοση μας διασώθηκε και με το όνομα τρυγητής.
Σεπτέμβριος δὲ τοὺς γλυκεῖς βότρυς φέρει,
Καὶ ληνοβατῶν εὐλογεῖ τὰς ἐλπίδας,
Καὶ ξυλίνην γέγηθε πιθάκνην βλέπων.
Κύρια ασχολία όσων καλλιεργούν αμπέλια αυτόν τον καιρό είναι ο τρύγος. Έτσι ο μήνας από την αρχαιότητα ακόμη στα ψηφιδωτά εικονίζεται ως τρυγητής με το πλεκτό κοφίνι, να πατάει ξυπόλητος σταφύλια στο πατητήρι, πάντοτε με την εύθυμη παρέα του, άνδρες και γυναίκες. Από τον ευλογημένο από το θεό Διόνυσο καρπό παράγεται ο μεθυστικός οίνος. Η εποχή του τρύγου πάντοτε στην ιστορία της καλλιέργειας αμπέλου ήταν ένα λαϊκό πανηγύρι, καθώς για την συγκομιδή του καρπού απαιτούνται πολλά χέρια. Ο τρύγος πάντα και παντού τελειώνει με χαρές, φαγοπότι και τραγούδια.
ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΠΑΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΑΦΥΛΙΩΝ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟ ΑΓΓΕΙΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου